Ziektebeeld
Narcisme

De diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis moet gesteld worden door een psychiater of psycholoog. De stoornis begint in de vroege volwassenheid en komt tot uiting via minstens vijf van de volgende kenmerken:

• De persoon heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid. Iemand overdrijft bijvoorbeeld zijn prestaties of talent en verwacht als superieur behandeld te worden, ook als de prestaties hiertoe geen aanleiding geven.

• De persoon is geobsedeerd door fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde.

• De persoon ziet zichzelf als uniek of ‘heel speciaal’. De persoon verwacht alleen begrepen te kunnen worden door, of om te horen gaan met andere heel speciale mensen of mensen (of instellingen) met een hoge status.

• De persoon verlangt naar extreme bewondering.

• De persoon heeft een gevoel bijzondere rechten te hebben. Hiermee wordt bedoeld dat iemand een onredelijke verwachting heeft van een uitzonderlijk welwillende behandeling van anderen. Of iemand verwacht dat een ander automatisch meegaat met zijn of haar verwachtingen.

• De persoon maakt misbruik van anderen om zijn of haar eigen doelen te bereiken.

• De persoon heeft een gebrek aan empathie; hij of zij is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich daarin te verplaatsen.

• De persoon is vaak jaloers op anderen of denkt dat anderen jaloers zijn op hem of haar.
​​​​​​​
• De persoon is arrogant of toont hooghartig gedrag.

Er is niet duidelijk één oorzaak aan te wijzen voor het ontwikkelen van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Waarschijnlijk is het een combinatie van opvoeding, biologische factoren en gebeurtenissen die elkaar versterken. Voorbeelden van oorzaken van narcisme kunnen zijn:

• Trauma, misbruik of verwaarlozing. Om hiervoor af te sluiten richt de persoon zich op zichzelf.

​​​​​​​• Ophemelen en verwennen van een kind. Dit kan zorgen voor een verkeerd zelfbeeld.

Er is weinig onderzoek gedaan naar de behandeling van de narcistische persoonlijkheidsstoornis. Behandeling is meestal gericht op de overdreven gevoelens van grootsheid, de overgevoeligheid voor kritiek en de moeite om zich te verplaatsen in andere mensen. 


Via cognitieve therapie wordt geprobeerd om onrealistische fantasieën over onhaalbaar hoge doelen te vervangen door doelen die wél haalbaar zijn. Behandelingen zijn gericht op:

• het leren omgaan met stress, bijvoorbeeld met ontspanningsoefeningen,
• het leren verdragen en accepteren van kritiek,
• het zich leren verplaatsen in en rekening houden met de gevoelens en behoeften van anderen zijn.
​​​​​​​
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zijn gevoelig voor depressie, vooral rond de middelbare leeftijd. Meestal zijn deze depressieve klachten de oorspronkelijke reden waarvoor mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis in behandeling gaan.

Motiveer je naaste om hulp te zoeken
Je naaste aanraden om in behandeling te gaan valt waarschijnlijk in verkeerde aarde, omdat mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis meestal niet het idee hebben dat de problemen in hun leven door henzelf veroorzaakt worden. Maak je naaste duidelijk welke voordelen hij of zij uit therapie zou kunnen halen: misschien kunnen bijvoorbeeld sociale problemen of klachten van somberheid uit de weg worden geruimd. Door je naaste te laten focussen op de voordelen die therapie kan opleveren, raakt hij of zij mogelijk toch gemotiveerd om hulp te zoeken. Het werkt bij iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis waarschijnlijk averechts om te benoemen wat jij vindt dat er mis is met hem of haar of wat hij of zij in jouw ogen verkeerd doet.

Bewaak je eigen grenzen
Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis is geneigd zijn of haar eigen belangen voor die van jou te stellen. Daarbij is de kans groot dat hij of zij geen rekening houdt met jouw gevoelens en behoeften. In gesprekken is je naaste meestal het onderwerp, hij of zij heeft maar weinig aandacht voor wat er in joú om gaat. Stel duidelijke grenzen voor jezelf: hoeveel aandacht of bevestiging wil ik geven? Op welk moment wordt het mij teveel en wil ik niet langer alleen maar met de ander bezig zijn? Stel voor jezelf vast wat jij toelaatbaar vindt en zorg er op een vriendelijke, maar duidelijke manier voor dat je naaste deze grenzen niet overschrijdt. Meer tips over het bewaken van grenzen lees je op onze website.

Verzamel informatie over de stoornis
Kennis over een narcistische persoonlijkheidsstoornis zal je onder meer helpen om met uitbarstingen, gevoelens van frustratie en andere emotionele reacties van je naaste om te gaan. Je kunt gaan herkennen wat aanleidingen zijn voor je naaste om emotioneel te reageren. Zijn situaties of aanleidingen die veel stress oproepen bij je naaste ook te voorkomen? Of misschien kun je je naaste voorbereiden op stressvolle situaties, wat mogelijk druk wegneemt voor hem of haar. Houd hierbij wel altijd jezelf in acht: voorkom dat je niet over je eigen grenzen heen gaat. Het is erg belangrijk dat je ervoor zorgt dat je je niet op een ongezonde manier aan gaat passen aan het irrationele gedrag van je familielid, vriend(in) of partner.

Raak bekend met de symptomen
Omgaan met iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kan een grote uitdaging zijn. Iemand met deze aandoening ziet anderen vaak als minderwaardig, wat een inbreuk kan zijn op jouw eigenwaarde. Zorg ervoor dat je goed voor ogen hebt wat de kenmerken van de stoornis zijn, zodat je het gedrag van je naaste in perspectief kunt plaatsen. Je zult beter in staat zijn om gedragspatronen van je naaste te herkennen. Daarnaast kan het fijn zijn om in te zien dat bepaald gedrag onderdeel uitmaakt van de stoornis. Je kunt storend gedrag makkelijker plaatsen en realiseren dat dit niet met jou persoonlijk te maken heeft, maar bij de ander hoort.

Vind steun voor jezelf
Als je het lastig vindt om met je naaste met deze stoornis om te gaan, en je hierdoor ook bijvoorbeeld vaak stress of somberheid ervaart, is het verstandig om ook steun voor jezelf te zoeken. Je kunt bijvoorbeeld praten met mensen in je omgeving. Als je meer steun nodig hebt, kan je huisarts je ook helpen bij het vinden van passende hulp. Gesprekken met een psycholoog bijvoorbeeld kunnen je inzichten en handvatten bieden. Uiteindelijk kun je niet je naaste veranderen, maar wel de manier waarop jij met je naaste omgaat en hoe jij je grenzen bewaakt.